گرفتن اجراییه برای چک

اگر چک شما برگشت خورده و در جستجوی راهی قانونی و کارآمد برای وصول طلب خود هستید، گرفتن اجراییه برای چک یکی از سریع ترین و مؤثرترین روش ها به شمار می رود. این فرایند به دارنده چک کمک می کند تا بدون نیاز به دادرسی طولانی و پیچیده، از طریق مراجع قانونی برای توقیف اموال و وصول مبلغ چک اقدام کند. قانون جدید صدور چک نیز این مسیر را بسیار هموارتر از گذشته کرده است، و راه را برای کسانی که با چک برگشتی دست و پنجه نرم می کنند، گشوده.

تجربه داشتن یک چک برگشتی می تواند برای هر کسی آزاردهنده و نگران کننده باشد. احساس از دست دادن پول، همراه با سردرگمی در مورد مسیرهای قانونی، بار سنگینی بر دوش افراد می گذارد. اما در همین میان، قانونی وجود دارد که به کمک دارندگان چک های برگشتی می آید و پنجره ای از امید را باز می کند: امکان گرفتن اجراییه برای چک. این راهکار حقوقی، دیگر آن مسیر پر پیچ و خم دادگاه ها و سال ها انتظار برای رأی نهایی را ندارد و با تغییرات در قانون جدید صدور چک، سرعت و سادگی بیشتری پیدا کرده است. تصور کنید چقدر آرامش بخش است که بدانید راهی مستقیم و قدرتمند برای بازپس گیری حق خود دارید.

این مقاله، قصد دارد تا شما را از لحظه برگشت خوردن چک تا مراحل اجراییه و در نهایت وصول وجه، قدم به قدم همراهی کند. در اینجا، با جزئیات کامل و به زبانی ساده، به بررسی تمامی ابعاد این فرایند حقوقی خواهیم پرداخت. از تعریف دقیق اجراییه چک گرفته تا شرایط لازم برای صدور آن، معرفی مسیرهای قانونی (دادگاه و اداره ثبت)، مدارک مورد نیاز، هزینه ها، و حتی نکات حقوقی ظریف و کاربردی که شاید کمتر به آنها اشاره شده باشد. هدف نهایی، توانمندسازی شماست تا با آگاهی کامل، با اطمینان خاطر و بدون نگرانی، برای گرفتن اجراییه چک خود اقدام کنید و طلب خود را وصول نمایید. بیایید با هم این مسیر را بررسی کنیم.

درک پایه اجراییه چک: چرا اهمیت دارد و چگونه آغاز می شود؟

وقتی صحبت از وصول چک برگشتی می شود، بسیاری از افراد ابتدا به دادخواست های طولانی و دادرسی های فرسایشی فکر می کنند. اما روشی وجود دارد که به طور چشمگیری این فرایند را تسریع می بخشد و به همین دلیل اهمیت فراوانی پیدا کرده است: گرفتن اجراییه برای چک. این راهکار، با پشتوانه قانونی محکم، به دارنده چک این امکان را می دهد که به سرعت و با کمترین تشریفات، برای بازپس گیری حق خود اقدام کند.

اجراییه چک چیست و تفاوت آن با دادخواست عادی

اجراییه چک، یک دستور قضایی یا ثبتی است که بر اساس آن، مقام صادرکننده حکم، به طور مستقیم، طلب دارنده چک را از صادرکننده (یا محکوم علیه) مطالبه می کند. تفاوت عمده آن با دادخواست عادی در این است که در دادخواست عادی، شما ابتدا باید ثابت کنید که طلبی دارید و سپس منتظر رأی دادگاه باشید. این فرایند معمولاً شامل جلسات رسیدگی، دفاعیات طرفین و گاهی تجدیدنظرخواهی می شود که می تواند ماه ها و حتی سال ها به طول انجامد.

اما در مورد اجراییه چک، قانون، چک را به عنوان سندی لازم الاجرا تلقی می کند. این بدان معناست که خود چک، به خودی خود، دلیلی بر وجود طلب است و نیازی به اثبات مجدد آن در یک دادرسی طولانی نیست. به همین دلیل، پس از احراز شرایط قانونی، اجراییه به سرعت صادر می شود و به صادرکننده چک مهلت داده می شود تا وجه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت، می توان بلافاصله برای توقیف اموال او اقدام کرد. این سرعت عمل، اصلی ترین مزیت و دلیل اهمیت اجراییه چک است و آن را از مسیر سنتی دادگاه متمایز می کند.

انواع چک و امکان صدور اجراییه برای هر کدام

امروزه با تغییرات قانون، شناسایی انواع چک و شرایط اجراییه برای هر یک، اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. قانونگذار با هدف افزایش امنیت و اعتبار چک، تغییرات اساسی در نحوه صدور و وصول آن اعمال کرده است:

• چک صیادی (جدید): چک هایی که از سال ۱۳۹۷ به بعد صادر شده اند و دارای مشخصات ظاهری خاصی (مانند رنگ بنفش و بارکد یکتا) هستند، چک صیادی نامیده می شوند. این چک ها باید در سامانه صیاد ثبت و تأیید شوند. یکی از بزرگترین مزایای چک های صیادی، سهولت و سرعت بی سابقه در گرفتن اجراییه برای چک است. دارنده این چک ها می تواند پس از برگشت خوردن و دریافت گواهی عدم پرداخت، مستقیماً به دادگاه مراجعه کرده و بدون نیاز به تشکیل پرونده دادرسی، درخواست صدور اجراییه کند.
• چک های قدیمی (غیرصیادی): این چک ها مربوط به دوران قبل از قانون جدید هستند و فاقد ویژگی های ظاهری و ثبت سامانه صیاد می باشند. در مورد این چک ها نیز امکان صدور اجراییه از طریق اداره ثبت وجود دارد، اما شرایط و مراحل آن با چک های صیادی متفاوت است و پیچیدگی های خاص خود را دارد. همچنین، در صورتی که بیش از پنج سال از تاریخ صدور یا گواهی عدم پرداخت آنها نگذشته باشد و گواهی عدم پرداخت دارای کد رهگیری باشد، می توان از طریق دادگاه نیز درخواست اجراییه کرد.
• چک موردی: چک موردی، که بر اساس تبصره ۲ ماده ۶ قانون صدور چک توسط بانک ها برای افرادی که دسته چک ندارند صادر می شود، نیز از اعتبار قانونی چک های عادی برخوردار است. بنابراین، تمامی قوانین و مقررات مربوط به چک های عادی، از جمله امکان گرفتن اجراییه برای چک برگشتی، در مورد چک های موردی نیز صادق است.

گواهی عدم پرداخت: سنگ بنای هر اقدام قانونی

اولین و مهم ترین قدم در مسیر گرفتن اجراییه برای چک برگشتی، دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک است. این گواهی، به منزله سند رسمی و قانونی است که نشان می دهد چک در تاریخ مقرر، به دلیل نبود موجودی یا سایر دلایل قانونی، پرداخت نشده است. بدون این گواهی، هیچ اقدام قانونی برای وصول چک برگشتی امکان پذیر نخواهد بود.

نحوه دریافت گواهی عدم پرداخت: دارنده چک باید در مهلت قانونی (معمولاً حداکثر ۱۵ روز از تاریخ سررسید چک، برای اقدام حقوقی و کیفری، اگرچه برای اجراییه دادگاه این مهلت ملاک نیست اما برای ثبت و بهره مندی از مزایای خاص لازم است) به بانکی که چک روی آن صادر شده است (بانک محال علیه) مراجعه کند. بانک پس از بررسی و اطمینان از عدم وجود موجودی کافی یا سایر موانع پرداخت، گواهی عدم پرداخت را صادر می کند. در این گواهی، علت عدم پرداخت، مبلغ چک و مشخصات صادرکننده درج می شود. برای چک های صیادی، یک کد رهگیری نیز در این گواهی ثبت می گردد که برای پیگیری های بعدی، به ویژه در سامانه قضایی، اهمیت حیاتی دارد.

تصور کنید که گواهی عدم پرداخت، بلیط ورودی شما به دنیای پیگیری های حقوقی است. بدون آن، راهی برای ورود به هیچ کدام از مراحل بعدی وجود نخواهد داشت. بنابراین، نگهداری دقیق از این گواهی و اطمینان از وجود کد رهگیری آن (مخصوصاً برای چک های صیادی) از اهمیت بالایی برخوردار است.

شرایط کلیدی برای گرفتن اجراییه چک صیادی (قانون جدید)

قانون جدید صدور چک، با هدف افزایش اعتبار چک و تسهیل وصول مطالبات، شرایطی را برای گرفتن اجراییه برای چک صیادی پیش بینی کرده است که سرعت و کارایی این فرایند را به شدت افزایش داده است. اما برای بهره مندی از این مزایا، رعایت برخی الزامات اساسی ضروری است. این شرایط، در واقع تضمین می کنند که چک واقعاً یک سند لازم الاجرای بی قید و شرط باشد.

الزامات عمومی و غیرقابل اغماض

برای اینکه یک چک، مشمول صدور اجراییه فوری از طریق دادگاه باشد، باید از شرایط زیر برخوردار باشد. هرگونه نقص در این موارد، می تواند منجر به رد درخواست اجراییه و ارجاع پرونده به مسیر طولانی تر دادخواست حقوقی شود:

1. عدم ذکر شرط در متن چک: چک باید بدون قید و شرط صادر شده باشد. اگر در متن چک قید شده باشد که پرداخت آن منوط به انجام کاری یا تحقق شرطی است (مانند پرداخت پس از تحویل کالا)، چک وصف لازم الاجرا بودن فوری خود را از دست می دهد و نمی توان برای آن اجراییه گرفت.
2. عدم صدور چک بابت تضمین یا انجام تعهد: اگر در متن چک یا در برگه ای جداگانه اما مرتبط، قید شده باشد که چک بابت تضمین معامله ای یا انجام تعهدی صادر شده است، امکان صدور اجراییه فوری وجود ندارد. مگر اینکه دارنده چک بتواند ثابت کند که آن تعهد انجام شده یا شرط تضمین برآورده نشده است که خود نیاز به دادرسی دارد.
3. عدم سفید امضا بودن چک: چک نباید به صورت سفید امضا صادر شده باشد؛ یعنی تمام مندرجات اصلی (مبلغ، تاریخ و نام ذی نفع) باید در زمان صدور یا حداقل قبل از ارائه به بانک، تکمیل شده باشد.
4. معلوم بودن تاریخ صدور: تاریخ صدور چک باید مشخص باشد. اگر چک بدون تاریخ صادر شده باشد یا تاریخ درج شده در آن خلاف واقعیت باشد، نمی توان برای آن اجراییه صادر کرد.
5. عدم صدور دستور عدم پرداخت به دلیل سرقت، جعل و …: اگر صادرکننده چک به دلیل سرقت، جعل، کلاهبرداری یا مفقودی، دستور عدم پرداخت به بانک داده باشد، تا زمانی که دادگاه به این موضوع رسیدگی نکرده و حکم قطعی صادر نکرده باشد، صدور اجراییه فوری برای دارنده چک با مشکل مواجه می شود. البته صادرکننده موظف است ظرف یک هفته از تاریخ دستور، شکایت قضایی خود را ثبت و گواهی آن را به بانک ارائه دهد.

به یاد داشته باشید، این شرایط، ارکان اصلی اعتبار چک به عنوان یک سند لازم الاجرا هستند. نادیده گرفتن آنها، می تواند مسیر گرفتن اجراییه برای چک را به کلی تغییر داده و شما را با چالش های جدیدی روبرو کند.

چه کسانی صلاحیت درخواست اجراییه را دارند؟

یکی از سؤالات مهمی که برای بسیاری از دارندگان چک برگشتی پیش می آید، این است که چه کسی یا کسانی می توانند برای گرفتن اجراییه برای چک اقدام کنند؟ پاسخ این سؤال، بسته به وضعیت چک و نحوه انتقال آن، می تواند متفاوت باشد:

• دارنده اولیه چک: شخصی که چک ابتدا به نام او صادر شده است، بدون شک صلاحیت درخواست اجراییه را دارد.
• منتقل الیه چک (با توضیح نکات حقوقی مهم پیرامون انتقال چک پس از برگشت): در مورد چک های صیادی، اگر چک پس از صدور گواهی عدم پرداخت، از طریق سامانه صیاد به شخص دیگری (منتقل الیه) منتقل شود و این انتقال به درستی در سامانه ثبت شده باشد، منتقل الیه نیز دارنده قانونی محسوب شده و می تواند درخواست صدور اجراییه دهد. اما در مورد چک هایی که انتقال آنها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد یا چک های غیرصیادی که پس از برگشت، به صورت دستی ظهرنویسی شده باشند، وضعیت پیچیده تر است. نظریه مشورتی قوه قضاییه در این خصوص، منتقل الیه (کسی که چک پس از برگشت به او منتقل شده) را دارنده قانونی موضوع ماده ۲۳ قانون صدور چک تلقی نمی کند و درخواست اجراییه از او پذیرفته نمی شود و باید از طریق دادخواست حقوقی اقدام کند. این نکته بسیار حائز اهمیت است که در هنگام دریافت چک، به ویژه پس از برگشت خوردن، به نحوه انتقال و ثبت آن در سامانه صیاد دقت شود.

تفاوت چک های مشمول اجراییه فوری با نیازمند دادخواست

اینجا نقطه کلیدی است که درک آن می تواند زمان و هزینه زیادی را برای دارنده چک صرفه جویی کند. تمامی چک های برگشتی لزوماً نمی توانند بلافاصله وارد فرایند گرفتن اجراییه برای چک شوند. تفاوت اصلی در این است که آیا چک، تمامی شرایط لازم برای یک سند لازم الاجرای فوری را دارد یا خیر:

• چک های مشمول اجراییه فوری (عمدتاً صیادی): این چک ها، آنهایی هستند که تمامی شرایط پنج گانه ذکر شده در بخش الزامات عمومی را رعایت کرده اند، فاقد هرگونه شرط، تضمین یا نقص در مندرجات هستند و عمدتاً از نوع چک های صیادی ثبت شده در سامانه می باشند. برای این دسته از چک ها، پس از دریافت گواهی عدم پرداخت (با کد رهگیری)، می توان مستقیماً و بدون دادرسی طولانی، درخواست اجراییه از دادگاه کرد. این همان مسیر سبز وصول مطالبات است که قانون جدید فراهم آورده است.
• چک هایی که باید از طریق دادخواست پیگیری شوند: اگر چکی یکی از شرایط لازم برای صدور اجراییه فوری را نداشته باشد (مثلاً شرط دار باشد، برای تضمین صادر شده باشد، یا به صورت سفید امضا باشد که نقص آن اثبات شود)، یا اگر علیه ظهرنویس یا ضامن اقدام شود (نه صادرکننده اصلی)، دارنده چک باید از طریق تقدیم دادخواست حقوقی اقدام کند. در این روش، باید هزینه های دادرسی را پرداخت کرده و منتظر رسیدگی دادگاه، تشکیل جلسات، و در نهایت صدور رأی شد. این مسیر طولانی تر و پرهزینه تر است، اما در مواردی که امکان اجراییه فوری وجود ندارد، تنها راهکار قانونی است.

آگاهی از این تفاوت ها، شما را در انتخاب مسیر صحیح برای گرفتن اجراییه برای چک برگشتی تان یاری می دهد و از هدر رفتن وقت و انرژی جلوگیری می کند.

گام به گام: روش های گرفتن اجراییه برای چک برگشتی

پس از درک مفاهیم اولیه و اطمینان از شرایط لازم، نوبت به شناخت مسیرهای عملی برای گرفتن اجراییه برای چک می رسد. در ایران، دو مسیر اصلی برای این منظور وجود دارد: از طریق دادگاه و از طریق اداره ثبت اسناد. هر یک از این روش ها، مراحل و ویژگی های خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شود.

روش اول: از طریق دادگاه (مزایا و فرایند سریع تر در قانون جدید)

این روش، به ویژه برای چک های صیادی، به دلیل سرعت و کارایی بالا، مورد توجه قرار گرفته است. قانون جدید، راه را برای صدور اجراییه مستقیم توسط دادگاه، بدون نیاز به دادرسی پیچیده، هموار کرده است.

آماده سازی مدارک لازم

پیش از هر اقدامی، لازم است مدارک مورد نیاز را به دقت جمع آوری کنید. این مرحله، اولین گام و در عین حال یکی از مهم ترین هاست:

• اصل و کپی چک برگشتی: این چک، سند اصلی طلب شماست.
• اصل و کپی گواهی عدم پرداخت: که از بانک محال علیه دریافت کرده اید و حتماً دارای کد رهگیری باشد.
• مدارک شناسایی دارنده چک: (شناسنامه و کارت ملی).
• وکالت نامه (در صورت وجود وکیل): اگر از طریق وکیل اقدام می کنید، وکالت نامه معتبر او.

مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت درخواست

با در دست داشتن مدارک فوق، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. در این دفاتر، درخواست گرفتن اجراییه برای چک برگشتی را ثبت می کنید. در تنظیم این درخواست، ذکر مشخصات دقیق صادرکننده چک (صاحب حساب) و مبلغ چک الزامی است. این دفاتر، نقش واسط بین شما و سیستم قضایی را ایفا می کنند و درخواست شما را به دادگاه صالح ارسال می کنند.

بررسی توسط دادگاه و صدور اجراییه

یکی از مهم ترین مزایای این روش در قانون جدید، این است که دادگاه به محض وصول درخواست، بدون تعیین وقت رسیدگی و در وقت فوق العاده (یعنی خارج از نوبت معمول و با فوریت)، اقدام به بررسی می کند. صلاحیت دادگاه برای این امر، دادگاه حقوقی است، حتی اگر مبلغ چک پایین باشد. قاضی، صرفاً شرایط شکلی چک و گواهی عدم پرداخت را بررسی می کند و اگر شرایط قانونی احراز شود، دستور صدور اجراییه را صادر می کند. این سرعت، باعث می شود که دارنده چک، در کمترین زمان ممکن، از یک دستور اجرایی قانونی بهره مند شود.

ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک

پس از صدور اجراییه، این دستور به صادرکننده چک ابلاغ می شود. ابلاغ اجراییه مرحله ای حیاتی است، چرا که مهلت قانونی پرداخت وجه چک، از تاریخ ابلاغ شروع می شود. صادرکننده چک، پس از ابلاغ اجراییه، ده روز فرصت دارد تا وجه چک را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت در این مهلت، دارنده چک می تواند مراحل بعدی برای اجرای حکم و توقیف اموال را آغاز کند.

روش دوم: از طریق اداره ثبت اسناد (به عنوان سند لازم الاجرا)

چک، علاوه بر جنبه قضایی، به عنوان یک سند لازم الاجرا نیز شناخته می شود و می توان از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک نیز برای گرفتن اجراییه برای چک اقدام کرد. این روش نیز سابقه طولانی دارد و در برخی موارد، کاربردهای خاص خود را داراست.

شرایط و مدارک خاص اداره ثبت

برای صدور اجراییه از طریق اداره ثبت، علاوه بر اصل چک و گواهی عدم پرداخت، یک شرط مهم دیگر نیز وجود دارد:

• گواهی بانک مبنی بر مطابقت امضای صادرکننده: بانک محال علیه باید در گواهی عدم پرداخت یا در برگه ای جداگانه، مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک را گواهی کند. این شرط، از الزامات اداره ثبت است و بدون آن، درخواست اجراییه از طریق ثبت پذیرفته نخواهد شد.
• اصل و کپی چک و گواهی عدم پرداخت: همانند روش دادگاه.

مراجعه به اداره اجرای ثبت

با در دست داشتن مدارک کامل، به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک منطقه خود مراجعه می کنید. در آنجا، فرم درخواست اجراییه را تکمیل و ارائه می دهید.

صدور اجراییه و ابلاغ

اداره ثبت نیز پس از بررسی مدارک و احراز شرایط، دستور صدور اجراییه را صادر می کند و آن را به صادرکننده چک ابلاغ می نماید. در این روش نیز، صادرکننده چک ده روز مهلت دارد تا پس از ابلاغ، وجه چک را پرداخت کند.

مقایسه جامع و جدول تفاوت های اجراییه از طریق دادگاه و اداره ثبت

برای اینکه بهتر بتوانید تصمیم بگیرید که کدام مسیر برای شما مناسب تر است، جدول زیر به مقایسه جامع این دو روش برای گرفتن اجراییه برای چک می پردازد:

ویژگی	روش از طریق دادگاه	روش از طریق اداره ثبت
صلاحیت رسیدگی	دادگاه حقوقی	اداره اجرای ثبت اسناد و املاک
سرعت	بسیار سریع (بدون دادرسی)	سریع (بدون دادرسی)
نوع چک	عمدتاً چک صیادی (با شرایط خاص برای غیرصیادی)	چک صیادی و غیرصیادی (با شرط گواهی امضا)
شرط مطابقت امضا	لزومی ندارد	ضروری است (گواهی بانک)
امکان اقدام علیه ظهرنویس/ضامن	خیر، فقط صادرکننده و صاحب حساب (نیاز به دادخواست جداگانه)	خیر، فقط صادرکننده (نیاز به دادخواست جداگانه)
مطالبه خسارت تأخیر تأدیه	باید جداگانه دادخواست داده شود (ولی محاسبه مبدأ متفاوت است)	باید جداگانه دادخواست داده شود
هزینه	هزینه دادرسی برای درخواست اجراییه ندارد (سایر هزینه های اجرا دارد)	دارای نیم عشر دولتی (۵ درصد مبلغ چک) در مرحله اجرا
امکان توقیف اموال غیررسمی	بله (پس از صدور اجراییه و در مرحله اجرا)	خیر (فقط اموال دارای سند رسمی و قابل شناسایی در ثبت)
لاشه چک پس از اجرا	بازگردانده می شود یا نزد دادگاه می ماند	نزد اداره ثبت باقی می ماند و امکان طرح دعاوی دیگر دشوارتر می شود

قانون جدید صدور چک، به دارنده این امکان را می دهد که با سرعت بی سابقه ای برای وصول طلب خود اقدام کند، اما آگاهی از جزئیات و انتخاب مسیر صحیح (دادگاه یا ثبت) نقشی حیاتی در موفقیت این فرایند دارد.

ظرافت های حقوقی و نکات کاربردی در فرایند اجراییه چک

فرایند گرفتن اجراییه برای چک هرچند که در قانون جدید ساده تر شده، اما همچنان دارای ظرافت ها و نکات حقوقی مهمی است که آگاهی از آنها می تواند تفاوت بزرگی در نتیجه پرونده ایجاد کند. این نکات، تکمیل کننده مسیر شما برای وصول موفقیت آمیز طلب از طریق اجراییه هستند.

دارنده قانونی چک: چه کسی می تواند اجراییه را بخواهد؟

تنها دارنده قانونی چک است که می تواند درخواست اجراییه را مطرح کند. دارنده قانونی، کسی است که چک به نام او صادر شده یا به او ظهرنویسی (پشت نویسی) شده و طبق قانون، حق دریافت وجه را دارد. اما یک نکته مهم در اینجا مطرح می شود: اگر چک پس از برگشت خوردن و صدور گواهی عدم پرداخت، به شخص دیگری منتقل شود (منتقل الیه)، آیا این فرد نیز می تواند درخواست اجراییه کند؟ همانطور که قبلاً اشاره شد، طبق نظریه مشورتی جدید قوه قضاییه، شخصی که چک بعد از برگشت به او منتقل شده، دیگر دارنده قانونی به معنای ماده ۲۳ قانون صدور چک نیست و نمی تواند مستقیماً درخواست اجراییه کند. او باید از طریق دادخواست حقوقی و اثبات طلب خود اقدام نماید. بنابراین، انتقال چک پس از برگشت، باید با آگاهی کامل از این نکته صورت گیرد.

مطالبه خسارت تأخیر تأدیه و حق الوکاله

معمولاً در کنار اصل مبلغ چک، دارنده مایل است خسارت ناشی از تأخیر در پرداخت و همچنین هزینه هایی که برای پیگیری پرونده متقبل شده است (مانند حق الوکاله وکیل) را نیز مطالبه کند.

• خسارت تأخیر تأدیه: این خسارت، در واقع جبران کاهش ارزش پول در طول مدت تأخیر در پرداخت است. بر اساس رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور (شماره ۸۱۲ مورخ ۰۱/۰۴/۱۴۰۰)، مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک، تاریخ سررسید چک است، نه تاریخ برگشت یا تاریخ دادخواست. این موضوع، تفاوت مهمی با سایر مطالبات دارد و به نفع دارنده چک است. اما برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه، باید جداگانه دادخواست حقوقی تقدیم کرد، چرا که اجراییه مستقیم دادگاه صرفاً برای اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل صادر می شود.
• حق الوکاله وکیل: حق الوکاله وکیل نیز می تواند در صورت درخواست، همراه با اصل مبلغ چک در اجراییه قید شود و در صورت پرداخت نشدن، مانند اصل مبلغ از طریق توقیف اموال وصول گردد. البته میزان آن بر اساس تعرفه قانونی تعیین می شود.

اثر فوت صادرکننده چک

اگر صادرکننده چک پس از صدور چک و قبل از وصول آن فوت کند، فرایند گرفتن اجراییه برای چک تغییر می کند. در این حالت، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه را به طرفیت ورثه متوفی مطرح کند. البته ورثه تنها در حد سهم الارث خود مسئول پرداخت بدهی های متوفی هستند. همچنین، رعایت مواد ۲۲۶، ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی در این خصوص الزامی است که مربوط به مهلت های قانونی برای ورثه و اقدامات قبل از تقسیم ترکه می شود.

اعسار از پرداخت محکوم به: حق صادرکننده چک

پس از ابلاغ اجراییه و تعیین مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت، اگر صادرکننده چک (محکوم علیه) توانایی مالی برای پرداخت کل مبلغ را به صورت یکجا نداشته باشد، این حق را دارد که درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را مطرح کند. در این صورت، دادگاه به وضعیت مالی او رسیدگی می کند و در صورت اثبات اعسار، می تواند حکم به تقسیط بدهی صادر کند. این موضوع، حق قانونی صادرکننده چک است که باید به آن توجه شود.

تأمین خواسته و توقیف اموال پیش از انقضای مهلت پرداخت

برخلاف دادخواست های عادی که امکان درخواست تأمین خواسته (توقیف اموال قبل از صدور حکم نهایی) وجود دارد، در مورد درخواست صدور اجراییه چک، چون عملاً مرحله دادرسی وجود ندارد، نمی توان درخواست تأمین خواسته به معنای ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی را داد. اما طبق تبصره ۱ ماده ۳۵ قانون اجرای احکام مدنی، دارنده چک می تواند پس از ابلاغ اجراییه و حتی پیش از انقضای مهلت ۱۰ روزه پرداخت، درخواست توقیف اموال محکوم علیه را مطرح کند. دادگاه صادرکننده اجراییه این درخواست را به واحد اجرای احکام ارسال می کند و می توان به سرعت برای شناسایی و توقیف اموال اقدام کرد. این یک مزیت مهم برای جلوگیری از جابجایی احتمالی اموال توسط صادرکننده چک است.

چک های قدیمی و غیرصیادی: بایدها و نبایدها

امکان گرفتن اجراییه برای چک های قدیمی و غیرصیادی نیز وجود دارد، اما با شرایط خاص: علاوه بر اینکه باید دارای گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری باشند، نباید بیش از پنج سال از تاریخ صدور چک یا گواهی عدم پرداخت آن سپری شده باشد. اگر این دو شرط رعایت شوند، می توان برای چک های قدیمی نیز درخواست اجراییه از دادگاه کرد، در غیر این صورت باید از طریق دادخواست حقوقی اقدام نمود.

تفاوت اقدام علیه صادرکننده، ظهرنویس و ضامن

یکی از مهم ترین نکات حقوقی در مورد اجراییه چک، این است که گرفتن اجراییه برای چک (هم از طریق دادگاه و هم از طریق ثبت) تنها علیه صادرکننده چک و صاحب حساب امکان پذیر است. اگر چک دارای ظهرنویس (کسی که پشت چک را امضا کرده و آن را به دیگری منتقل کرده) یا ضامن (کسی که پرداخت چک را تضمین کرده) باشد، برای مطالبه وجه از آنها، دارنده چک باید حتماً از طریق طرح دعوای حقوقی (دادخواست) اقدام کند و نمی تواند مستقیماً برای آنها اجراییه بگیرد. این نکته به وضوح تفاوت مسئولیت افراد در چک را نشان می دهد.

موانع صدور اجراییه و موارد رد درخواست

مواردی وجود دارد که می تواند منجر به رد درخواست صدور اجراییه شود:

• عدم رعایت شرایط شکلی: هرگونه نقص در شرایط پنج گانه اصلی (شرط دار بودن، تضمینی بودن، سفید امضا بودن و…) یا عدم وجود گواهی عدم پرداخت، مانع صدور اجراییه است.
• طرح دعوا علیه ظهرنویس یا ضامن: همانطور که گفته شد، اجراییه فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب صادر می شود.
• ابطال اجراییه: اگر دادگاه بدون توجه به شرطی یا تضمینی بودن چک، اجراییه صادر کند، می تواند پس از اطلاع، آن را باطل کند. اما اگر این موضوع در برگه جداگانه قید شده باشد، صادرکننده باید در دادگاه دیگر، تضمینی یا مشروط بودن چک را اثبات کند.

دستور عدم پرداخت (ماده ۱۴ قانون چک): مهلت ها و تبعات

بر اساس ماده ۱۴ قانون صدور چک، صادرکننده می تواند در صورت سرقت، جعل، کلاهبرداری، مفقودی و … چک، دستور عدم پرداخت آن را به بانک بدهد. اما او مکلف است ظرف یک هفته از تاریخ دستور، شکایت قضایی خود را مطرح کرده و گواهی آن را به بانک ارائه دهد. اگر این مهلت منقضی شود و صادرکننده گواهی را به بانک تحویل ندهد، دستور عدم پرداخت او فاقد اعتبار می شود و دارنده چک می تواند به راحتی برای گرفتن اجراییه برای چک اقدام کند.

درک این ظرافت ها و نکات، نه تنها مسیر وصول مطالبات شما را هموار می کند، بلکه شما را در برابر چالش های احتمالی نیز محافظت می نماید. همیشه توصیه می شود که در موارد پیچیده، از مشاوره یک وکیل متخصص بهره مند شوید.

پس از صدور اجراییه چک: مراحل اجرای حکم

پس از اینکه اجراییه چک برگشتی صادر و به صادرکننده ابلاغ شد، فرایند اصلی برای وصول وجه آغاز می شود. این مرحله، که اجرای حکم نامیده می شود، قلب گرفتن اجراییه برای چک است و به دارنده این امکان را می دهد که به طور واقعی به طلب خود دست یابد.

مهلت ۱۰ روزه و اقدامات بعدی در صورت عدم پرداخت

همانطور که قبلاً اشاره شد، پس از ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک، او ده روز مهلت دارد تا وجه چک را به حساب تعیین شده (توسط دادگاه یا اداره ثبت) واریز کند. اگر در این مدت، وجه پرداخت نشود، پرونده وارد مرحله اجرای احکام می شود. در این مرحله، دارنده چک می تواند درخواست تشکیل پرونده اجرایی را در واحد اجرای احکام (دادگستری یا اداره ثبت) مطرح کند. معمولاً ۱۲ روز پس از زمان صدور ابلاغیه، امکان تشکیل پرونده اجرایی فراهم می شود.

توقیف اموال صادرکننده چک: از حساب بانکی تا ملک

با تشکیل پرونده اجرایی، دارنده چک می تواند درخواست توقیف اموال صادرکننده را مطرح کند. این گام، یکی از قدرتمندترین ابزارهای قانونی برای گرفتن اجراییه برای چک است. اجرای احکام، با استفاده از اطلاعات موجود یا اطلاعاتی که دارنده چک ارائه می دهد، به شناسایی و توقیف اموال محکوم علیه می پردازد. انواع اموال قابل توقیف عبارتند از:

• حساب های بانکی: یکی از رایج ترین و سریع ترین روش ها، توقیف موجودی حساب های بانکی صادرکننده در تمامی بانک هاست.
• اموال منقول: شامل وسایل نقلیه (خودرو، موتور سیکلت – از طریق اداره راهنمایی و رانندگی)، لوازم منزل، وجوه نقد، سهام بورسی و … .
• اموال غیرمنقول: شامل املاک و مستغلات (آپارتمان، زمین، مغازه و … – از طریق اداره ثبت اسناد و املاک).

مستثنیات دین چیست و چه اموالی قابل توقیف نیستند؟
مستثنیات دین به اموالی گفته می شود که طبق قانون، حتی در صورت بدهی، قابل توقیف و فروش نیستند. این اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه بدهکار و خانواده اش ضروری تلقی می شوند. از جمله مستثنیات دین می توان به منزل مسکونی متناسب با نیاز عرفی بدهکار و افراد تحت تکفل او، اثاثیه مورد نیاز زندگی، ابزار و وسایل کار، مبلغی برای رهن یا اجاره مسکن در صورت نداشتن منزل شخصی و … اشاره کرد. توقیف این اموال ممنوع است.

حکم جلب صادرکننده چک: آخرین راهکار قانونی

در صورتی که پس از جستجو و بررسی، هیچ مال قابل توقیف یا کافی از صادرکننده چک شناسایی نشود، دارنده چک می تواند درخواست حکم جلب او را مطرح کند. حکم جلب برای بدهکار، به این معنی است که او بازداشت می شود تا زمانی که بدهی خود را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن (مانند ارائه ضامن یا اثبات اعسار) فراهم آورد. مدت زمان بازداشت بر اساس میزان بدهی و شرایط پرونده تعیین می شود.

نحوه مزایده اموال توقیفی و وصول طلب

پس از توقیف اموال، اگر صادرکننده چک همچنان از پرداخت بدهی خود امتناع کند، اموال توقیف شده به مزایده گذاشته می شوند. ارزش گذاری اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری صورت می گیرد و سپس در یک مزایده عمومی به فروش می رسند. مبلغ حاصل از فروش اموال، پس از کسر هزینه های اجرایی و قانونی، به دارنده چک پرداخت می شود تا طلب خود را وصول کند. این فرایند، آخرین مرحله در مسیر گرفتن اجراییه برای چک و به ثمر رساندن زحمات دارنده است.

هزینه های اجراییه چک: چقدر باید پرداخت کرد؟

یکی از سؤالات مهمی که دارندگان چک برگشتی هنگام تصمیم برای گرفتن اجراییه برای چک با آن مواجه می شوند، مربوط به هزینه های این فرایند است. آگاهی از این هزینه ها به برنامه ریزی بهتر و تصمیم گیری آگاهانه کمک می کند.

هزینه دادرسی در دادگاه

خبر خوب این است که تقاضای صدور اجراییه از طریق دادگستری، هزینه دادرسی ندارد. این یکی از مزایای مهم قانون جدید چک است که بار مالی اولیه را از دوش دارنده چک برمی دارد. اما این به معنای عدم وجود هیچ هزینه ای نیست؛ بلکه هزینه ها به مراحل بعدی اجرا منتقل می شوند.

هزینه در اداره ثبت

در صورتی که مسیر گرفتن اجراییه برای چک از طریق اداره ثبت اسناد و املاک انتخاب شود، لازم است هزینه ای تحت عنوان نیم عشر دولتی پرداخت گردد. این هزینه معادل ۵ درصد از مبلغ چک است که در مرحله اجرا و هنگام وصول وجه، کسر و به حساب دولت واریز می شود.

هزینه های جانبی و حق الوکاله وکیل

علاوه بر موارد فوق، هزینه های دیگری نیز ممکن است در طول فرایند اجراییه پیش بیاید:

• هزینه دفاتر خدمات قضایی: برای ثبت درخواست اولیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مبلغی به عنوان کارمزد از شما دریافت می شود.
• هزینه کارشناسی: در صورت نیاز به کارشناسی (مثلاً برای ارزش گذاری اموال توقیف شده)، هزینه های کارشناسی توسط کارشناس مربوطه دریافت می گردد.
• حق الوکاله وکیل: اگر برای گرفتن اجراییه برای چک از خدمات وکیل استفاده کنید، دستمزد وکیل نیز به این هزینه ها اضافه خواهد شد. حق الوکاله وکیل بر اساس تعرفه قانونی یا توافق با موکل تعیین می شود.

لازم به ذکر است که طبق قانون جدید صدور اجراییه چک، هزینه دادرسی مربوط به مطالبه وجه چک (در صورت نیاز به دادخواست حقوقی) به طور معمول ۳.۵ درصد از بهای خواسته است و این مبلغ در مراحل واخواهی و تجدیدنظرخواهی حدود ۴.۵ درصد از بهای خواسته تعیین شده است. اما همانطور که ذکر شد، این هزینه ها برای خود درخواست صدور اجراییه در دادگاه اعمال نمی شوند.

نتیجه گیری

در پایان این راهنمای جامع، می توان به وضوح دریافت که گرفتن اجراییه برای چک برگشتی، به ویژه با تکیه بر قانون جدید صدور چک، مسیری کارآمد و سریع برای وصول مطالبات است. از لحظه دریافت گواهی عدم پرداخت تا پیگیری های اجرایی و در نهایت توقیف اموال و وصول وجه، این فرایند می تواند حس عدالت و امنیت مالی را به دارنده چک بازگرداند.

نقش قانون جدید در ساده سازی و تسریع این فرایند، قابل چشم پوشی نیست. کاهش بروکراسی، حذف دادرسی های طولانی برای اصل مبلغ چک و تأکید بر اعتبار اسناد تجاری، همگی به نفع دارندگان چک است. اما برای بهره مندی حداکثری از این مزایا، آگاهی کامل از شرایط، مراحل، و نکات حقوقی ظریف الزامی است.

با وجود تمام شفاف سازی ها و راهنمایی های ارائه شده، جهان حقوق همیشه دارای پیچیدگی ها و استثنائاتی است که ممکن است برای افراد عادی چالش برانگیز باشد. از این رو، توصیه اکید می شود که در هر مرحله از گرفتن اجراییه برای چک، به ویژه در مواجهه با موارد خاص یا پیچیده، از مشاوره وکلای متخصص در حوزه چک و اسناد تجاری بهره مند شوید. یک وکیل کارآزموده می تواند شما را در انتخاب بهترین مسیر، جمع آوری مدارک لازم، و پیگیری مؤثر پرونده یاری رساند و شانس موفقیت شما را به طور قابل توجهی افزایش دهد.