خلاصه کتاب جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی ( نویسنده احسان لشگری تفرشی )

کتاب «جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی» اثر ارزشمند احسان لشگری تفرشی، به بررسی عمیق رابطه ی پیچیده ی سیاست و فضا می پردازد و آن را از منظر دو رویکرد روش شناختی بنیادین، یعنی اثبات گرا و فرااثبات گرا، واکاوی می کند. این اثر با تبیین مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی، راهگشای درک تحولات فکری در جغرافیای سیاسی است.

شناخت رابطه ی پیچیده ی میان سیاست و فضا، همواره یکی از دغدغه های اصلی پژوهشگران حوزه ی جغرافیای سیاسی بوده است. در این میان، نه تنها مفاهیم بنیادین سیاست و فضا، بلکه چگونگی بررسی و درک آن ها نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کتاب جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی نوشته ی احسان لشگری تفرشی، تلاشی روشنگرانه برای واکاوی این ارتباط حیاتی از منظر متدولوژی است. این کتاب عمیقاً به ماهیت هستی و چگونگی شناخت آن در بستر پدیده های فضایی-سیاسی می پردازد و دوگانگی بنیادین میان رویکردهای اثبات گرا و فرا اثبات گرا را به مثابه ی چارچوبی برای درک و تحلیل این حوزه معرفی می کند. هدف اصلی این اثر، فراتر از ارائه ی یک معرفی ساده، فراهم آوردن یک راهنمای جامع و تحلیلی برای درک عمیق ترین لایه های فکری و ساختاری کتاب است. این مقاله می کوشد تا خوانندگان، اعم از دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان، با مباحث کلیدی و استدلال های محوری این کتاب آشنا شوند و مسیر فکری آن را گام به گام دنبال کنند.

احسان لشگری تفرشی: نویسنده ای در بطن جغرافیای سیاسی ایران

در دنیای آکادمیک ایران، برخی نام ها با تخصص و عمق نظری خاصی گره خورده اند که احسان لشگری تفرشی، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد، یکی از این شخصیت هاست. ایشان با سال ها پژوهش و تدریس در حوزه ی جغرافیای سیاسی، نقش برجسته ای در غنای ادبیات فارسی این رشته ایفا کرده اند. تخصص وی نه تنها در ارائه ی تحلیل های به روز از مسائل فضایی-سیاسی ایران و جهان است، بلکه در پیوند دادن مباحث نظری عمیق با واقعیت های کاربردی نیز مهارت بی نظیری دارد. آثار و تألیفات دکتر لشگری تفرشی، همواره مرجعی مهم برای دانشجویان و پژوهشگران به شمار می رود و رویکرد روش شناختی او به مسائل، راهگشای بسیاری از ابهامات نظری است. کتاب جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی نیز محصول همین نگاه عمیق و دانش گسترده ی ایشان است که با ارائه ی چارچوبی نظری و تحلیلی، تلاش می کند تا راهی نو در فهم جغرافیای سیاسی بگشاید.

چرایی و ضرورت نگارش کتاب: کاوشی در مبانی هستی شناختی و روش شناختی

جغرافیای سیاسی در ایران، همانند بسیاری از رشته های علوم انسانی، در گذر زمان با چالش ها و خلاء های نظری و روش شناختی متعددی روبه رو بوده است. یکی از مهم ترین این چالش ها، فقدان منابعی جامع و منسجم است که به صورت عمیق به مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی این رشته بپردازد. اغلب مطالعات بر جنبه های توصیفی یا کاربردی متمرکز بوده اند و از زیرساخت های فلسفی و روش شناختی غافل مانده اند. کتاب جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی دقیقاً در پاسخ به این نیاز مبرم نگاشته شده است.

نویسنده بر این باور است که بدون بازاندیشی در پارادایم های بنیادین هستی شناسی (در مورد ماهیت فضا و سیاست) و معرفت شناسی (در مورد چگونگی شناخت آن ها)، نمی توان به درک جامعی از رابطه ی سیاست و فضا دست یافت. رویکرد صرفاً اثبات گرا، که مدت ها بر بسیاری از شاخه های علوم جغرافیایی حاکم بوده، در مواجهه با پیچیدگی های جامعه انسانی و پدیده های فضایی-سیاسی، محدودیت های خود را نشان داده است. این رویکرد، با تمرکز بر عینیت، اندازه گیری و جستجوی قوانین عام، اغلب از ابعاد ذهنی، تفسیری، گفتمانی و قدرت مدارِ فضا غافل می ماند. به همین دلیل، نیاز به دیدگاه های انتقادی، انسان گرا و اندیشه ورزانه در جغرافیای انسانی بیش از پیش احساس می شود. کتاب لشگری تفرشی با ارائه ی یک چارچوب دووجهی، این امکان را فراهم می کند که خواننده هم با محدودیت های رویکرد سنتی آشنا شود و هم به افق های جدید فکری در این حوزه گام نهد. این اثر، به نوعی، دعوتی است به تأمل عمیق تر در مورد زیربناهای نظری و فلسفی جغرافیای سیاسی.

مفاهیم بنیادین: هستی شناسی، معرفت شناسی و دوئالیسم روش شناختی

برای ورود به دنیای فکری کتاب لشگری تفرشی، لازم است ابتدا با مفاهیم بنیادینی آشنا شویم که ستون فقرات استدلال های او را تشکیل می دهند. این مفاهیم عبارت اند از هستی شناسی، معرفت شناسی و دوئالیسم روش شناختی.

هستی شناسی (Ontology)

هستی شناسی به ماهیت هستی و واقعیت می پردازد. در بستر جغرافیای سیاسی، پرسش هستی شناختی این است که «ماهیت فضا و پدیده های سیاسی چیست؟» آیا فضا یک موجودیت عینی و مستقل از انسان است که می توان آن را اندازه گیری کرد و به طور بی طرفانه مورد مطالعه قرار داد؟ یا اینکه فضا محصول تعاملات اجتماعی، ذهنی، فرهنگی و قدرت مدار است؟ پاسخ به این پرسش ها، مسیر کل پژوهش را تعیین می کند. برای مثال، اگر فضا را کاملاً عینی بدانیم، روش های تحقیق ما نیز به سمت اندازه گیری و داده های کمی سوق پیدا می کند، اما اگر آن را ذهنی و اجتماعی بدانیم، به سراغ تفسیر و تحلیل گفتمانی خواهیم رفت.

معرفت شناسی (Epistemology)

معرفت شناسی به چگونگی شناخت و دستیابی به دانش در یک حوزه خاص می پردازد. این مفهوم به پرسش «چگونه می توانیم از ماهیت فضا و پدیده های سیاسی آگاه شویم؟» پاسخ می دهد. آیا دانش ما از طریق مشاهده و تجربه ی حسی به دست می آید؟ آیا می توانیم به قوانین عام و جهان شمول در مورد رابطه ی سیاست و فضا برسیم؟ یا اینکه دانش ما همواره نسبی، تفسیری و وابسته به زمینه های اجتماعی-فرهنگی است؟ معرفت شناسی، ابزارها و روش هایی را که برای جمع آوری و تحلیل اطلاعات استفاده می کنیم، تحت تأثیر قرار می دهد.

دوئالیسم روش شناختی

دوئالیسم روش شناختی به معنای وجود دوگانگی بنیادین و تقابل میان دو رویکرد اصلی در نحوه ی تحقیق و کسب دانش است: رویکرد اثبات گرا و رویکرد فرا اثبات گرا. این دو رویکرد، با مفروضات هستی شناختی و معرفت شناختی متفاوت، به تبیین های کاملاً متضاد از پدیده های فضایی-سیاسی می رسند. لشگری تفرشی این دوگانگی را چارچوب اصلی تحلیل خود قرار می دهد تا نشان دهد چگونه هر کدام از این «شناسی ها» افق های متفاوتی را در مطالعه ی جغرافیای سیاسی می گشایند و چه پیامدهایی برای سیاست گذاری فضایی دارند.

مفروض دانستن هر کدام از الگوهای هستی شناختی منجر به تمایز در الگوهای روش شناسی و دستیابی به شناخت های متضاد در رابطه با تبیین نظام های فضایی و سیر آینده آن می شود.

بخش اول: مطلق انگاری فضایی و جغرافیای سیاسی اثبات گرا

بخش نخست کتاب، خواننده را به سفری در دنیای جغرافیای سیاسی اثبات گرا می برد؛ رویکردی که ریشه های عمیقی در علم گرایی و عینیت گرایی دارد و برای درک رابطه ی سیاست و فضا، بر مشاهده، اندازه گیری و کشف قوانین عام تأکید می کند. این رویکرد، فضا را به مثابه ظرفی بی طرف و عینی می بیند که پدیده های سیاسی در آن رخ می دهند.

مقدمه: ویژگی های کلی رویکرد اثبات گرا

رویکرد اثبات گرا که در قرن نوزدهم و بیستم میلادی تحت تأثیر پیشرفت علوم طبیعی شکل گرفت، بر این باور است که می توان پدیده های اجتماعی و انسانی را نیز با همان روش های علمی و تجربی علوم طبیعی مورد مطالعه قرار داد. ویژگی های کلیدی این رویکرد عبارت اند از: علم گرایی (تأکید بر روش های علمی سخت گیرانه)، عینیت گرایی (باور به وجود واقعیت مستقل از مشاهده گر)، و جستجوی قوانین عام (تلاش برای کشف الگوها و روابط علت و معلولی که قابل تعمیم به زمان ها و مکان های مختلف هستند). در این دیدگاه، هدف اصلی، تبیین پدیده ها و پیش بینی آینده بر اساس این قوانین است.

مفهوم شناسی فضای جغرافیایی مطلق

در دیدگاه اثبات گرا، فضا به صورت مطلق تصور می شود؛ یعنی به عنوان یک ظرف یا بستر بی طرف، عینی، ثابت و از پیش موجود که رویدادها در آن اتفاق می افتند. این فضا قابل اندازه گیری، تقسیم بندی و تجزیه و تحلیل به قطعات کوچکتر است. مختصات جغرافیایی، مرزهای سیاسی، فواصل و تراکم ها، نمونه هایی از ابعاد عینی فضا هستند که در این رویکرد مورد تأکید قرار می گیرند. فضا به مثابه شبکه ای از نقاط و خطوط، یا سطوحی که می توان آن ها را با نقشه ها و آمار نشان داد، در نظر گرفته می شود. تأکید بر ابعاد ساختاری و کارکردی فضای عینی به این معناست که ساختار فیزیکی و سازماندهی فضایی چگونه بر کارکرد پدیده های سیاسی تأثیر می گذارد و بالعکس.

روش شناسی اثبات گرا

روش شناسی اثبات گرا، برای تبیین پدیده های فضایی از منطق قیاسی و استقرایی بهره می برد. در منطق قیاسی، از اصول کلی و فرضیه های نظری آغاز شده و با استدلال منطقی به نتایج جزئی می رسیم. به عبارت دیگر، با پذیرش گزاره های کلی، می توان وضعیت اجزاء را تبیین کرد. در مقابل، منطق استقرایی با مشاهده ی پدیده های جزئی و تجربه ی عینی آغاز شده و با تکرار و تعمیم، به گزاره های کلی و قوانین عام دست می یابد. در این مکتب، پژوهش علمی باید قابل تکرار باشد و درستی آن در «بوتۀ آزمایش» ثابت شود.

علاوه بر این، جایگاه اعتباریات محض و عقلی نیز در این رویکرد حائز اهمیت است؛ یعنی اصولی که بر اساس منطق محض و عقلانی پذیرفته شده اند و نیازی به تجربه ی مستقیم ندارند. گونه بندی الگوهای تبیین در جغرافیای سیاسی اثبات گرا شامل موارد زیر است:

• کارکردگرایی: تحلیل پدیده های فضایی بر اساس کارکرد آن ها در حفظ تعادل و پایداری نظام.
• رفتارگرایی: مطالعه ی تصمیمات و رفتارهای فضایی افراد و گروه ها بر اساس اصول روان شناختی.
• مطالعات ناحیه ای: تقسیم بندی و تحلیل فضا بر اساس ویژگی های مشترک و تمایزات ناحیه ای.

جایگاه دولت در این رویکرد

در جغرافیای سیاسی اثبات گرا، دولت به عنوان عاملی اصلی و مرکزی در سازماندهی، کنترل و مدیریت فضا دیده می شود. دولت، بازیگر اصلی در تعیین مرزها، تخصیص منابع، اجرای قوانین و تضمین نظم فضایی است. تمرکز بر قدرت و ساختار دولت، از ویژگی های بارز این رویکرد است.

جغرافیای سیاسی در بستر سرمایه داری

این بخش از کتاب به تحلیل ارتباط دیدگاه های لیبرالیسم رفاه و نئولیبرالیسم با جغرافیای سیاسی اثبات گرا می پردازد. لیبرالیسم رفاه، با تأکید بر نقش دولت در تأمین رفاه اجتماعی و کاهش نابرابری های فضایی، به دنبال یکپارچه سازی و توسعه ی متوازن فضایی از طریق برنامه ریزی های دولتی است. نئولیبرالیسم اما، با ارجحیت دادن به بازار آزاد و کاهش دخالت دولت، به آزادسازی فضا برای فعالیت های اقتصادی و منطقه ی بندی بر اساس مزیت های رقابتی می پردازد که می تواند به نابرابری های فضایی منجر شود. هر دو رویکرد، به نوعی، با مفروضات عینی گرایانه ی فضا همخوانی دارند.

ژئوپلیتیک در چارچوب مطلق انگاری

ژئوپلیتیک سنتی و کلاسیک، که بر عوامل عینی مانند موقعیت جغرافیایی، وسعت، منابع طبیعی و شکل سرزمین در تعیین قدرت و سیاست خارجی دولت ها تأکید دارد، به شدت با چارچوب مطلق انگاری فضایی سازگار است. در این دیدگاه، فضا به عنوان یک متغیر ثابت و تأثیرگذار بر معادلات قدرت جهانی دیده می شود و تحلیل ها بر اساس منطق عینیت گرا و گاه جبر جغرافیایی صورت می پذیرد.

بخش دوم: نسبیت فضایی و جغرافیای سیاسی فرا اثبات گرا

پس از واکاوی جغرافیای سیاسی اثبات گرا، بخش دوم کتاب به رویکردی کاملاً متفاوت می پردازد: نسبیت فضایی و جغرافیای سیاسی فرا اثبات گرا. این دیدگاه، فضا را موجودیتی عینی و بی طرف نمی داند، بلکه آن را محصولی اجتماعی، ذهنی و گفتمانی معرفی می کند که پیوسته در حال ساخته شدن و بازتولید است.

مقدمه: ویژگی های کلی رویکرد فرا اثبات گرا

رویکرد فرا اثبات گرا، در واکنش به محدودیت ها و کاستی های اثبات گرایی، به ویژه در درک پیچیدگی های جهان انسانی و اجتماعی، ظهور کرد. ویژگی های بارز این رویکرد شامل ذهنیت گرایی (تأکید بر نقش ادراک، تجربه و معنای ذهنی افراد)، گفتمان محوری (فضا به عنوان محصول گفتمان ها و روایت های مختلف)، و انتقاد از عینیت گرایی (رد امکان دسترسی به واقعیت عینی و مستقل). این رویکرد به جای جستجوی قوانین عام، بر فهم تفسیری و معنایی پدیده ها متمرکز است و به جای تبیین، به دنبال تفسیر و درک عمیق تر است.

فضاشناسی نسبیت گرا

در دیدگاه نسبیت گرا، فضا دیگر یک ظرف بی تفاوت نیست، بلکه موجودیتی پویا و در حال تحول است که توسط انسان ها و جوامع تولید و تفسیر می شود. فضا محصول اجتماعی، ذهنی، تفسیری، هرمنوتیکی و گفتمانی است. این یعنی برداشت ما از فضا، تجربیات ما در آن، و گفتمان هایی که درباره ی آن شکل می گیرد، همگی در تولید معنای فضا نقش دارند. سیر تاریخی تکوین فضاشناسی نسبیت گرا نشان می دهد که چگونه اندیشمندانی از حوزه های مختلف به تدریج به این درک رسیدند که فضا صرفاً یک متغیر جغرافیایی نیست، بلکه عنصری فعال و پویا در زندگی اجتماعی و سیاسی است.

فضاشناسی نسبیت گرا خود به دو گونه اصلی تقسیم می شود:

• فضاشناسی هرمنوتیکی مفسرمحور: تأکید بر معنای فضا از دیدگاه افراد و گروه های مختلف و چگونگی تفسیر آن ها از محیط زیست خود.
• فضاشناسی هرمنوتیکی گفتمانی: فضا را به عنوان محمل و محصول گفتمان های قدرت و دانش می بیند که از طریق زبان، نمادها و روایت ها شکل می گیرد.

مفهوم امر سیاسی و تولید فضا

در این بخش، کتاب به نقش سیاست و قدرت به عنوان عاملیت در شکل دهی و بازتولید فضا می پردازد. فضا دیگر بی طرف نیست؛ بلکه میدان نبرد قدرت ها و ایدئولوژی هاست. این پیوند جغرافیای سیاسی با جغرافیای فرهنگی به وضوح نشان می دهد که چگونه هویت ها، ارزش ها، معناها و روابط قدرت، در شکل گیری و تجلی فضایی تأثیرگذارند. فضا، نه تنها صحنه ی سیاست است، بلکه خود ابزاری سیاسی برای اعمال قدرت و کنترل است.

ایدئولوژی و نسبیت گرایی فضایی

این بخش به تبیین مفهوم ایدئولوژی و انواع آن می پردازد و نشان می دهد که چگونه ایدئولوژی های سیاسی-فلسفی بر درک و تولید فضا تأثیر می گذارند. ایدئولوژی ها، مجموعه ای از باورها، ارزش ها و هنجارها هستند که نحوه ی دیدن جهان و عمل در آن را شکل می دهند. برای مثال، یک ایدئولوژی ملی گرایانه ممکن است بر یکپارچگی سرزمینی و نمادهای فضایی ملی تأکید کند، در حالی که یک ایدئولوژی سوسیالیستی ممکن است بر عدالت فضایی و توزیع عادلانه ی منابع تأکید ورزد. درک اینکه فضا چگونه با ایدئولوژی ها در هم تنیده است، برای تحلیل های فرااثبات گرا حیاتی است.

انواع رویکردهای فرا اثبات گرا در جغرافیای سیاسی

کتاب در این بخش به تفصیل به انواع مختلف رویکردهای فرااثبات گرا می پردازد که هر کدام با لنز خاص خود به تحلیل رابطه ی سیاست و فضا می نگرند:

جغرافیای سیاسی مارکسیستی

این رویکرد، فضا را بر اساس روابط تولید، طبقه و سرمایه داری تحلیل می کند. فضا در این دیدگاه، محصول مستقیم منطق سرمایه و مبارزه ی طبقاتی است. نابرابری های فضایی، تقسیمات شهری و منطقه ای، و تخریب محیط زیست، همگی از پیامدهای ساختار سرمایه داری قلمداد می شوند. مطالعات موضوعی در این حوزه شامل جغرافیای سیاسی فضای شهری (چگونگی سازماندهی شهرها بر اساس منطق سرمایه) و محیط زیست گرایی رادیکال (تحلیل بحران های محیط زیستی به مثابه بحران های سرمایه داری) است.

جغرافیای سیاسی ساختارگرا

جغرافیای سیاسی ساختارگرا بر نقش ساختارهای عمیق اجتماعی، اقتصادی و تاریخی در شکل گیری فضا تأکید دارد. در این دیدگاه، فضا صرفاً نتیجه ی تصمیمات فردی نیست، بلکه تحت تأثیر نیروها و روابط پنهان تری قرار دارد که فراتر از اراده ی فردی عمل می کنند. مفاهیم کلیدی این بخش شامل موارد زیر است:

• جایگاه فرد: فرد در چارچوب ساختارها عمل می کند و امکان تغییر ساختارها محدود است.
• اقتصاد سیاسی: فضا به مثابه محصول روابط پیچیده ی اقتصاد و سیاست دیده می شود.
• رابطه انباشت سرمایه و دولت: دولت نقش مهمی در تسهیل انباشت سرمایه و تنظیم روابط فضایی ایفا می کند.
• مقیاس های فضایی: تحلیل پدیده ها در مقیاس های مختلف (محلی، ملی، جهانی) و ارتباط میان آن ها.

پساساختارگرایی و عملکرد سیاست در تولید فضا

پساساختارگرایی با رد ساختارهای ثابت و کلی، بر قدرت متکثر و نقش آن در ساخت جغرافیای سیاسی تأکید می کند. در این دیدگاه، قدرت در تمام روابط اجتماعی و فضایی منتشر است و نمی توان آن را به یک نهاد یا بازیگر خاص محدود کرد. ظهور مفهوم حکمروایی فضایی (Spatial Governance) نشان دهنده ی اهمیت همکاری و تعامل بازیگران متعدد (نه فقط دولت) در مدیریت و سازماندهی فضا است. مطالعات موضوعی پساساختارگرایی بسیار متنوع است:

• جغرافیای سیاسی فرا اکتال (Post-Octal Political Geography): به بررسی فضاهای فراتر از تقسیم بندی های سنتی و هنجارهای فضایی می پردازد.
• پسا استعمارگرایی و جغرافیای سیاسی: تحلیل تأثیرات میراث استعمار بر ساختارهای فضایی و روابط قدرت در مناطق مختلف.
• فمینیسم و جغرافیای سیاسی: بررسی نحوه ی تولید فضاهای جنسیتی و تأثیر ساختارهای پدرسالار بر دسترسی و تجربه ی زنان از فضا.
• ژئوپلیتیک انتقادی: به جای پذیرش مفروضات ژئوپلیتیک سنتی، به نقد آن ها می پردازد و نشان می دهد چگونه گفتمان های ژئوپلیتیک، واقعیت های فضایی را می سازند و مشروعیت می بخشند.

جغرافیای سیاسی انسان گرا

این رویکرد بر تجربه، ادراک و معنای زیسته ی انسان ها از فضا تمرکز دارد. پدیدارشناسی و اگزیستانسیالیسم نقش محوری در درک فضای زیسته ایفا می کنند. در این دیدگاه، فضا از طریق تجربیات روزمره و رابطه ی وجودی انسان با محیط، معنا پیدا می کند. ارجحیت یابی ذهنیت پژوهی در تولید فضای جغرافیایی به این معناست که ذهنیت، احساسات و ادراک بازیگران سیاسی، نقش اساسی در شکل دهی به فضای جغرافیایی دارد.

عاملیت ادراک ذهنی بازیگران سیاسی در تولید زمینه های بین الاذهانی و زیست جهان شهروندان، از مهم ترین جنبه های این رویکرد است؛ یعنی برداشت های ذهنی افراد از فضا، چگونه به یک واقعیت مشترک و قابل درک برای جامعه تبدیل می شود و بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر می گذارد.

مقایسه و جمع بندی: تقابل یا مکمل؟

پس از بررسی تفصیلی رویکردهای اثبات گرا و فرا اثبات گرا، این پرسش مطرح می شود که آیا این دو دیدگاه صرفاً در تقابل با یکدیگر قرار دارند، یا می توانند به نوعی مکمل یکدیگر در تحلیل های فضایی-سیاسی باشند؟

تفاوت های اساسی:

1. هستی شناسی: اثبات گرا فضا را عینی و مستقل می داند، در حالی که فرااثبات گرا آن را ذهنی، اجتماعی و گفتمانی می بیند.
2. معرفت شناسی: اثبات گرا بر اندازه گیری، مشاهده و جستجوی قوانین عام تأکید دارد، اما فرااثبات گرا بر تفسیر، معنا و فهم از طریق زبان و گفتمان تمرکز می کند.
3. هدف پژوهش: اثبات گرا به دنبال تبیین و پیش بینی است، در حالی که فرااثبات گرا به دنبال فهم عمیق و انتقادی است.
4. جایگاه قدرت: در اثبات گرا قدرت معمولاً متمرکز در دولت دیده می شود، در حالی که در فرااثبات گرا قدرت متکثر و منتشر است.

با وجود این تفاوت های بنیادی، بسیاری از اندیشمندان معتقدند که این دو رویکرد لزوماً متضاد نیستند، بلکه می توانند مکمل یکدیگر باشند. درک پدیده های فضایی-سیاسی پیچیده، اغلب نیازمند نگاهی چندوجهی است که هم ابعاد عینی و ساختاری را در نظر بگیرد و هم ابعاد ذهنی، تفسیری و گفتمانی را. برای مثال، نمی توان تأثیر موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی (دیدگاه اثبات گرا) را نادیده گرفت، اما در عین حال، باید به نقش هویت های فرهنگی، گفتمان های ملی گرایانه و تجربیات زیسته ی مردم (دیدگاه فرااثبات گرا) نیز توجه کرد. شناخت هر دو رویکرد، به پژوهشگران امکان می دهد تا تحلیل های جامع تر و دقیق تری از چالش ها و فرصت های فضایی-سیاسی ارائه دهند.

نقاط قوت و تأثیرگذاری کتاب جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی

کتاب احسان لشگری تفرشی، به عنوان یک اثر مرجع در ادبیات جغرافیای سیاسی فارسی، از نقاط قوت قابل توجهی برخوردار است که آن را به اثری تأثیرگذار تبدیل می کند:

• عمق نظری و روش شناختی: این کتاب به ندرت در ادبیات فارسی، به چنین عمقی به مبانی فلسفی و روش شناختی جغرافیای سیاسی می پردازد. این امر به غنای نظری رشته کمک شایانی می کند.
• ارائه چارچوبی جامع و منظم: کتاب یک چارچوب تحلیلی روشن و منسجم برای درک تحولات فکری در جغرافیای سیاسی ارائه می دهد که به خواننده کمک می کند تا پیچیدگی های این حوزه را به خوبی طبقه بندی و درک کند.
• کاربردی بودن مباحث برای دانشجویان و پژوهشگران: با توجه به نیاز مبرم به منابع نظری در دانشگاه های ایران، این کتاب به عنوان یک مرجع ارزشمند برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه های جغرافیای سیاسی، آمایش سرزمین، علوم سیاسی و جامعه شناسی عمل می کند.
• کمک به ارتقاء سطح اندیشه ورزی: با تشویق به بازاندیشی در پارادایم ها و چالش کشیدن مفروضات موجود، کتاب به ارتقاء سطح اندیشه ورزی و تولید دانش بومی در علوم جغرافیایی ایران کمک می کند.
• تحلیل انتقادی: این کتاب تنها به معرفی رویکردها اکتفا نمی کند، بلکه به صورت انتقادی به واکاوی نقاط قوت و ضعف هر یک می پردازد و افق های جدیدی برای تحلیل باز می کند.

تأثیرگذاری این کتاب را می توان در پرورش نسلی از پژوهشگران دید که با نگاهی عمیق تر و چندوجهی تر به پدیده های فضایی-سیاسی می نگرند و از رویکردهای تک بعدی دوری می کنند. این اثر، مرجعی است برای عبور از جغرافیای سیاسی توصیفی به جغرافیای سیاسی تحلیلی و انتقادی.

نتیجه گیری و پیشنهاد نهایی

کتاب خلاصه کتاب جغرافیای سیاسی و دوئالیسم روش شناختی (نویسنده احسان لشگری تفرشی) نه تنها یک خلاصه ی ساده، بلکه خود یک تحلیل عمیق و روشنگر از مبانی هستی شناختی و روش شناختی جغرافیای سیاسی است. این اثر ارزشمند، با ارائه ی چارچوبی دووجهی از رویکردهای اثبات گرا و فرا اثبات گرا، به خوانندگان کمک می کند تا پیچیدگی های رابطه ی سیاست و فضا را با دیدی بازتر و جامع تر درک کنند. نویسنده با نگاهی دقیق و تخصصی، مفاهیم بنیادینی چون هستی شناسی، معرفت شناسی و ابعاد مختلف فضاشناسی را تبیین کرده و سپس به تفصیل به شاخه های گوناگون جغرافیای سیاسی، از مارکسیستی و ساختارگرا گرفته تا پساساختارگرا و انسان گرا می پردازد.

این کتاب یک منبع ضروری برای هر فردی است که به دنبال درک عمیق تر از چگونگی شکل گیری فضا تحت تأثیر نیروهای سیاسی و اجتماعی است. ارزش اصلی آن در توانایی اش برای به چالش کشیدن مفروضات رایج و باز کردن افق های فکری جدید نهفته است. مطالعه ی این اثر، دیدگاهی فراتر از سطح پدیده ها به دست می دهد و به خواننده ابزارهای لازم برای تحلیل انتقادی مسائل فضایی-سیاسی را می بخشد. بنابراین، توصیه می شود که دانشجویان و پژوهشگران، و حتی علاقه مندان به مباحث نظری، حتماً نسخه ی کامل این کتاب را مطالعه کنند تا به طور کامل از غنای فکری و جزئیات دقیق آن بهره مند شوند. درک ابعاد مختلف سیاست و فضا برای تحلیل چالش های امروز جهان، از اهمیت حیاتی برخوردار است و این کتاب، راهگشای این مسیر دشوار اما روشنگر است.